Czarnolas na starych fotografiach

Czarnolas na starych fotografiach

Na wystawie „Czarnolas na starych fotografiach” prezentujemy wybrane zdjęcia czarnoleskiego domus Jana Kochanowskiego – dóbr, które w XX wieku przebyły dynamiczne zmiany własnościowe. Te przemiany uchwyciły znakomicie zdjęcia. 

Zasięg czasowy wybranych fotogramów obejmuje okres od początku XX wieku do roku 1980 – w którym to uroczyście zainaugurowano obchody 450. rocznicy urodzin Poety.

Czarnolas od średniowiecza do „reformy” rolnej 1944 roku był własnością szlachecką. Najstarszy wizerunek na wystawie reprezentujący ten okres ukazuje pochodzący z około 1904 roku widok na czarnoleską kaplicę wzniesioną w XIX wieku „na gruz.[ach] domu J. Kochanow.[skiego]” – jak głosi tytuł  wytłoczony na tekturze, na którą naklejono odbitkę na papierze srebrowo-żelatynowym. Fotograf Edward Barbier zmieścił go w albumie z piętnastoma „Widokami Królestwa Polskiego : z wycieczek po kraju”. Majątek należał wówczas do Ludgardy z Tyszkiewiczów Jabłonowskiej albo do jej spadkobiercy, Benedykta Henryka Tyszkiewicza (zdjęcie jest datowane na około 1904 r. – datę śmierci Ludgardy).

Cenna seria zdjęć, dokumentująca założenie dworsko-ogrodowe około 1930 roku, pochodzi z Archiwum Ilustracji Koncernu Ilustrowanego Kuriera Codziennego. Wydawnictwo i koncern działało w Krakowie w latach 1910-1939. Anonimowy fotograf, przybyły do Czarnolasu zapewne z okazji 400. letniej rocznicy urodzin Jana Kochanowskiego, uchwycił urodę ogrodu i dworu odnowionych po zniszczeniach pierwszej  wojny światowej, przez niestrudzonego właściciela Stanisława Zawadzkiego. Został on zapamiętany także jako osoba z pietyzmem opiekująca się pamiątkami po Janie Kochanowskim i z życzliwością przyjmująca odwiedzających dom Poety. 

Na wystawie pokazujemy niezwykłe zdjęcie grupy kobiet i mężczyzn pozujących na tle rosłej topoli białej, pochodzące prawdopodobnie z lat 30. Można przypuszczać, że są to przybyli do Czarnolasu goście ówczesnych właścicieli majątku. Niestety nie udało się ustalić kogo przedstawia.

Wybuch drugiej wojny światowej i polityka okupacyjna władz niemieckich wobec ludności polskiej w dystrykcie radomskim dotknęła także Czarnolas. Koniec wojny przyniósł kolejny cios wymierzony w warstwę ziemiaństwa. Dekret komunistów o wprowadzeniu reformy rolnej zmienił wielowiekowe stosunki własnościowe i społeczne. Zespół dworsko-parkowy otrzymał nowe funkcje. W 1945 roku powołano Wzorcowy Ośrodek Rolniczy, a w 1946 Uniwersytet Ludowy im. Jana Kochanowskiego. Z początkiem lat pięćdziesiątych w dworze utworzono Rejonowy Dom Kultury i Bibliotekę Gromadzką. Na wystawie prezentujemy amatorskie rodzinne zdjęcia z uroczystego otwarcia tej instytucji. 

W 1961 roku utworzono w Czarnolesie Muzeum Jana Kochanowskiego. Muzeum spełniło potrzebę i oczekiwania społeczeństwa i wypełniło oczekiwania władz minionej epoki. I tak chociażby Wydział Propagandy Komitetu Wojewódzkiego PZPR dbał by 450-tej rocznicę urodzin poety zobaczyło jak najwięcej obywateli.  Wystawę wieńczy cykl zdjęć Lecha Harewicza z uroczystych obchodów urodzin Jana Kochanowskiego w lipcu 1980. Oprócz otwartej wówczas w odnowionym na tę okazję dworze ekspozycji „Jan Kochanowski na tle kultury polskiego odrodzenia”, rocznicowe obchody doprowadziły decyzją władz wojewódzkich do boomu inwestycyjnego w miejscowości.  Zbudowano wówczas dworzec  PKS, boiska do piłki nożnej, infrastrukturę Czarnolasu wyposażono w wodociąg czy oświetlenie ulic, zmodernizowano nawierzchnię drogi oraz przeprowadzono porządkowanie zagród wiejskich. W uroczystości rocznicowej w Czarnolesie 17 lipca 1980 roku wzięły tłumnie grupy folklorystyczne, wychowankowie OHP i ZHP, delegacja kuratorium oświaty i wychowania, przewodniczący Rady Państwa – oraz licznie przybyła lokalna społeczność. 

Oglądając te zdjęcia trudno nie zadać sobie pytania, jak będą wyglądały w Czarnolesie obchody kolejnej wielkiej rocznicy – tym razem 500-lecia urodzin Poety w 2030? To już pokażą nowe fotografie, które tak jak te prezentowane dziś, kiedyś staną się „starymi”.

♦
Idea wystawy: Ireneusz Domański
Wybór zdjęć, opracowanie graficzne: Aleksandra Gałek
Współpraca przy wyborze zdjęć, opisy fotografii: Filip Jaroszyński

Zdjęcia pochodzą ze zbiorów własnych Muzeum Jana Kochanowskiego w Czarnolesie, Biblioteki Narodowej (POLONA), Narodowego Archiwum Cyfrowego oraz z archiwum domowego Elżbiety Gajdy.

Muzeum Jana Kochanowskiego w Czarnolesie składa szczególne podziękowania dla Pani Elżbiety Gajdy za podzielenie się z nami swoimi cennymi fotografiami, które wzbogaciły naszą wiedzę o Czarnolesie. 

Muzealny zbiór fotografii jest sukcesywnie wzbogacany o kolejne egzemplarze. Dlatego ponawiamy nasz apel o przekazywanie nam informacji o posiadanych zdjęciach Czarnolasu – w szczególności zespołu dworsko-parkowego z okresu do 1945 roku.